Kako je i kad nastalo Pušenje?

Zabranjeno Pušenje nastalo je 1980. godine kao klasičan “garage” band sastavljen od klinaca koji su zajedno išli u sarajevsku II gimnaziju i dijelili istu ulicu, danas već legendarnu “Ulicu Fuada Midžića” u kvartu Koševo.

Sačinjavali su je tadašnji srednjoškolci i prijatelji iz ulice: Nenad Janković (Dr. Karajlić; klavijature), Davor Sučić (Sejo Sexon; gitara), Zenit Džozić (Fu-Do; bubnjevi), Mladen Mitić (Munja; bas gitara), Dražen Janković (Seid Little Karajlić; klavijature), Ognjen Gajić (saksofon, flauta), Mustafa Čengić (Muče; solo gitara) i Zoran Degan (Poka; sinthesizer), a grupu je od početka svojom prisutnošću darivao i gospodin Elvis J. Kurtović kao rezervni igrač. Grupa je nekoliko godina žarila i palila sarajevskom klupskom scenom, koja je tada bila tek u nastanku. (“Kuk”, “Sloga”, “Trasa”, Klub Filozofskog fakulteta, “Cedus”, “AG”). Iz ovog backgrounda korijene vuku mnogi, danas već afirmirani bandovi i izvođači (Crvena Jabuka, Tifa band, Elvis J. Kurtovich & his Meteors, Top lista Nadrealista, Skroz i drugi).

Ozbiljniji početak rada grupe vezan je uz kultni meeting point mladih muzičara i umjetnika podrum duhovito nazvan “Zaborav” u kojem su grupe imale probe i prve nastupe, uglavnom za lokalne fanove. Svoj koncept su nazvali “New primitiwes” dajući svom radu dozu ironije i satire te comp pristupa čime na sebe skreću pozornost “institucija sistema” . Time uveliko usporavaju svoj prodor ka masovnoj popularnosti, iako ih jedan od najvećih muzičara ex Jugoslavije, Goran Bregović, naziva jedinim originalnim odgovorom na Punk u ovom dijelu Europe.

Zabranjeno Pušenje, kao i ostali članovi pokreta (Elvis J. Kurtovich & his Meteors, Top lista Nadrealista), su zbog svog političkog angažmana osuđeni na male klupske prostore i na mukotrpno građenje karijere.

Tek 1984. godine zagrebački “Jugoton” izdaje prvi album “Das ist Walter”. Walter je bio ilegalac u 2. svjetskom ratu i simbol otpora fašistima. Poginuo je 1945. na dan oslobođenja Sarajeva. Album je sublimirao energiju i želje cijele generacije mladih u ex Jugoslaviji, ali jedino Jugoton je imao hrabrosti da ga objavi u integralnoj verziji i bez preinaka u tekstovima. Album čiji je početni tiraž bio 3.000 komada prodan je u preko 100.000 kopija te je do danas rekord (30 puta premašen prvi tiraž).

Grupa 1984. kreće na veliku YU turneju (60 koncerata) po najvećim dvoranama i postaje najveća Jugoslavenska rock atrakcija.

Članovi grupe pored bavljenja muzikom realizirali su i uspješan humoristički show na TV-u u suradnji s mladim sarajevskim glumcima nazvan Top lista Nadrealista pun britke kritike pojava u tzv. “socijalističkom” društvu.

Enorman uspjeh turneje i TV serije nije po volji rigidnog režima i u montiranoj aferi se članovi “new primitiwes” pokreta optužuju za vrijeđanje imena i lika pokojnog predsjednika Tita (“Crko Marshall, mislim na pojačalo”) i tekovina socijalizma. Grupa se skida sa svih TV i radio stanica, a svi klubovi, mahom pod patronatom “socijalističke omladine” otkazuju već ugovorene koncerte grupe. Slučaj postaje zanimljiv i državnoj bezbjednosti te počinje serija informativnih razgovora i montiranih procesa. Situaciju spašavaju neki vodeći intelektualci liberalnih nazora koji dižu svoj glas u obranu grupe i afera se stišava bez zatvorskih kazni.

U ovoj atmosferi snima se drugi album Zabranjenog Pušenja nazvan “Dok čekaš sabah sa šejtanom”, čiji izlazak je popratila medijska šutnja, ali i izvrsne kritike i velike simpatije javnosti i tzv. običnih ljudi. Promotivna turneja imala je velikih poteškoća zbog straha organizatora i enormnog prisustva policije, kao odjeka prohujale afere.

I pored nekoliko vrhunskih koncerata pred desetinama hiljada posjetitelja (Beograd – Hala Pionir, Split – Poljud, Zagreb – Dom Sportova), turneja bilježi neuspjeh i grupu 1986. godine napuštaju Mladen Mitić (danas živi u Los Angeles-u), Šeki Gayton (danas živi i radi u Sloveniji kao manager) i Mujo Snažni (producent u Sarajevu) u potrazi za sigurnijom egzistencijom.

Ostatak grupe na Atari računalu radi na novom albumu i polako okuplja novi bend u čijem sastavu su uz Farisa Arapovića (bubnjevi) i Kowalskog (gitara) i režiser Emir Kusturica koji u to vrijeme pobjeđuje na Cannes-skom festivalu s filmom “Otac na službenom putu”. Ova ekipa u suradnji s nekim studijskim muzičarima (Predrag Bobić – bas, Jadranko Džihan i Darko Ostojić Minka – back vokali) realizira 1987. album “Pozdrav iz zemlje Safari” koji objavljuje sarajevski Diskoton, iako uz neke primjedbe, u integralnoj verziji. Hitovi s ovog albuma (“Pišonja i Žuga”, “Hadžija ili bos”, “Fikreta”, “Dan Republike”) vraćaju grupu u sam vrh YU rock-a. Album je sniman u Sarajevu, miksan u Londonu, a producent je Sarajlija koji živi u Seattle-u Sven Rustempašić.

Turneju organizira Art scena Obala i manager Miro Purivatra (danas direktor Sarajevskog filmskog festivala) i ona obuhvaća 87 koncerata. Turneja 1987. je ujedno i najveća turneja benda do tada. Bend nastupa u gradovima koji do tada nisu nikad imali priliku vidjeti koncert Zabranjenog Pušenja u živo. Ona je bila presudna za sticanje najšireg kruga publike i lansirala je grupu u krug najvećih YU rock institucija, rame uz rame sa Azrom, Bijelim Dugmetom, Parnim Valjkom i Ribljom Čorbom.

Emir Kusturica radi spot za pjesmu “Manijak”, a u januaru 1988. na koncertu u Sarajevu izdavač “Diskoton” svečano uručuje zlatnu ploču za album “Pozdrav iz zemlje Safari” koji je do tada prodan u 100.000 primjeraka.

Otopljavanje u političkom sistemu krajem 80-ih aktualizira ponovni rad Top liste Nadrealista čije emitiranje ponovo kreće 1988. godine. Članovi grupe paralelno pripremaju i novi album koji izlazi u oktobru 1988. Sniman je u Sarajevu i zove se “Male priče o velikoj ljubavi”. Na albumu gostuje Goran Bregović, operna diva iz Atenske opere Sonja Milenković i virtuoz na violini Dejo Sparavalo. Grupu napušta Emir Kusturica zbog snimanja svog novog filma.

Grupa kreće na Jugoslavensku turneju s Top listom Nadrealista i grupom “Bombaj štampa”, takođe jednim od pionira new primitiwsa. Program je kombinacija teatra i rock and rolla, realiziran po ideji Seje Sexona. Na 60-ak koncerata program je gledalo preko 200.000 ljudi, a turneja je proglašena najuspješnijom turnejom na YU estradi 1989. godine, ostavivši iza sebe čak i takva imena kao što su “Bijelo Dugme” i Lepa Brena.

Podjele i nesuglasice u državnom vrhu, ubrzo se prenose i na estradu pa i na članove Zabranjenog Pušenja. Zbog različitih pogleda na politički angažman i koncepciju benda iz grupe odlaze Sejo Sexon i Darko Ostojić Minka (solo projekti), Faris Arapović (osniva vlastiti bend “Sikter”). Sa početkom rata u BiH, Nele Karajlić premješta bend u Beograd i nastavlja rad pod imenom “Nele Karajlić & Zabranjeno Pušenje”, a u Sarajevu ostaju Elvis J. Kurtović, Sejo Sexon, Zenit Đozić, Boris Šiber i dizajner omota albuma Zabranjenog Pušenja Srđan Velimirović te pokreću Ratno izdanje Top liste Nadrealista.

Ova ekipa u najtežim danima rata pokušava da razveseli svoje sugrađane koji u podrumima i skloništima, na aparatima priključenim na akumulatore i baterije, slušaju radio program Nadrealista i songove inspirirane aktualnim događanjima u gradu. Grupa zbog tehničkih i tehnoloških nemogućnosti prestaje s video i muzičkom produkcijom i prve dvije godine rata radio show je jedini medij u kojem je bilo moguće raditi.

Baš kao i 1980. godine, kad se oko radio show-a počela okupljati jezgra new primitiwsa, tako i 1993. mnogi novi i mladi muzičari surađuju i sudjeluju sa svojim starijim kolegama. Sa dolaskom struje u grad Top lista Nadrealista počinje sa scenskom, muzičkom i video produkcijom (televizija u suradnji s US-aidom i humanitarnim organizacijama International rescue committee & Umbrela Grant) Grupa završava novu seriju “TLN – ratno izdanje” i sama producira pozorišnu predstavu koju je na besplatnim nastupima vidjelo 20.000 Sarajlija.

Prateći bend Top liste Nadrealista postaje jezgra novog Zabranjenog Pušenja, a njeni članovi Sejo Kovo, Đani Pervan, Dušan Vranić i Samir Ćeramida 1997. godine realizirat će i prvi poslijeratni album Zabranjenog Pušenja “Fildžan viška”. Elvis J. Kurtović i Sejo Sexon, okosnice novog Zabranjenog Pušenja, paralelno s pripremanjem albuma rade i na nastupima Top liste Nadrealista, koja poslije ratnog iskustva u BiH 1995-1998. radi preko 300 nastupa pod pokroviteljstvom US – aida po BiH, Hrvatskoj, Sloveniji, Njemačkoj, Austriji, Danskoj i Švicarskoj.

Po završetku turneje u proljeće 1997. godine izlazi album “Fildžan viška” sniman u Amsterdamu i miksan u Ljubljani. Promotivna turneja obuhvaća 149 koncerata, a sa albuma su skinuta 4 singla (spota), koje su producirali sami članovi grupe. Iskustvo iz TLN-a pokazalo se dragocjenim u snimanju spotova, koji bivaju vrlo dobro ocijenjeni u Hrvatskoj, BiH i Sloveniji gdje je grupa redovito nastupala. Na turneji su sudjelovali Sejo Sexon, Elvis J. Kurtović, Predrag Bobić, Zoran Stojanović, Nedžad Podžić, Marin Gradac, Bruno Urlić i Branko Trajkov, a povremeno i Samir Ćeramida i Đani Pervan.

Ista ekipa 1998. godine realizira i prvi živi koncertni album Zabranjenog Pušenja “Hapsi sve!”, snimljen 17.10.1997. u zagrebačkom Domu Sportova sa Dariom Vitezom, novim managerom grupe, u ulozi organizatora koncerta i izvršnog producenta albuma.

1999. godine, grupa na planini Bjelolasica priprema svoj novi projekt koji ponovno realizira u Amsterdamu sa Zlatanom Hadžićem u ulozi producenta (na albumu “Fildžan viška” je imao ulogu inženjera zvuka). Album je nazvan “Agent tajne sile”, objavljen je u junu 1999. godine i do danas su snimljena 3 spota. Album je izdala TLN – Europa, čiji su vlasnici članovi grupe, a aktuelni hit je pjesma “Jugo 45” koja je odmah zasjela na najviša mjesta ljestvica hitova u BiH i Hrvatskoj.

Grupa je odmah po izlasku albuma krenula na promotivnu turneju u sastavu: Sejo Sexon, Marin Gradac, Elvis J. Kurtović, Predrag Bobić, Bruno Urlić, Dragomir Herendić i Branko Trajkov.

Uskoro međutim, naporni ritam turneje uzima danak i grupu napuštaju Elvis J. i Marin Gradac-Mako.

Elvis se posvećuje radu na vlastitom albumu a Mako završava muzičku akademiju i priključuje se Revijskom orkestru RTSarajevo.

Početkom 2000. grupa ponovo odlazi u “Olimpijski Centar Bjelolasica” gdje u miru duboke šume organizira home – studio te u mjesec dana, u vlastitoj produkciji, priprema materijal za naredni album “Bog vozi Mercedes”.

Zvuk “Pušenja” u međuvremenu obogaćuje novi član, udaraljkaš Jimi Rasta, čiji neobuzdani duh veterana svjetske rock scene (na Jamaici surađivao s imenima poput Dave Stewarta i Erica Claptona) vlada trenucima rada i opuštanja grupe u studiju.

Bjelolasicu u to doba posjećuju i tadašnji bubnjar Vlatka Stefanovskog, Miško Parušev, pjevačica grupe “Stampedo”, Ivanka Mazurkijević, pjevač slovenske grupe “Zaklonišče prepeva”, Vanja Alič a prekrasnu suradnju s grupom, u pjesmi “Šareno kamenje” donosi vječni “šansonjer” na bini i “rocker” u duši – Ibrica Jusić.

Uz šarenilo proljetnog okoliša i različitost sudionika stvaranja a i mogućnosti neometanog eksperimentiranja u vlastitom studiju, “Bog vozi Mercedes” nakon miksa u studiju Dragomira Herendića-Dragiannia u Ivanić Gradu, dobiva završni “glanc” te konačno izlazi u decembru 2001.

O kvaliteti samog materijala najbolje govori tiraž od 35.000 prodanih legalnih kopija, 6 hit – spotova, te nastupajućom turnejom od 250 koncerata.

Popularnost Z.P. i novog albuma ovog puta “dobacila” je i do kolijevke rock muzike – S.A.D. i Kanade gdje grupa sredinom 2002. održava kraću seriju koncerata duž istočne obale.

Atmosfera izuzetno nadahnutih američkih koncerata ostaje zabilježena na albumu “Live in St. Louis” koji iz tehničkih razloga izlazi tek u aprilu 2004.

Zanimljivost ovog CD-a je da je snimljen uz tehniku i iskustvo ton majstora svjetskih zvijezdi “Stone Temple Pilotsa” ali i nevjerojatnu akustiku “ballroom-a” (dvorane za ples) u St. Louisu koja je nadahnjivala i veličine poput Franka Sinatre.

Sa ovog albuma, “skinut” je audio zapis za nikada prije ostvareni video spot starog hita “Zenica Blues”.

Ovaj je pak, snimljen u potpuno originalnoj atmosferi prostora i podrške čuvara i štićenika dotičnog KP doma.

Ova dva albuma, autoru Seji Sexonu i njegovoj veseloj družini donose 4 “Davorina”, najvišeg muzičkog priznanja u BiH.

U međuvremenu, 2001. Sejo i bend uz podršku kanadske, norveške i američke ambasade pokreću muzičke radionice za djecu i mlade – žrtve mina. Radionice se još uvijek svakog ljeta održavaju u Rovinju, a grupa unutar par tjedana druženja, dobiva priliku podijeliti svoja muzička, poslovna i životna iskustva s ovim, zaista posebnim, mladim ljudima. Na vlastitoj opremi naime, članovi “Pušenja” podučavaju polaznike sviranju raznih instrumenata ali i tonskoj tehnici, ozvučavanju te produkciji i snimanju rock muzike. O uspješnosti i interesu za ove radionice govori i podatak da su 2006. u Kranjskoj Gori pokrenute i zimske radionice ove vrste, gdje se naglasak stavlja na sportsko-rekreativni duh koji dodatno obogaćuje dosadašnje “muzičke temelje”.

Svo ovo vrijeme, koncertne aktivnosti se nastavljaju širom Evrope i “pripadajućeg” joj Balkana.

Statistika je koji put neumoljiva – 200 dana godišnje na putu, od 6 mjeseci, jedan puni mjesec proveden u kombiju…

Ovog puta, sa “Pušenjem” se opraštaju Jimi Rasta, Bruno Urlić i Dragomir Herendić.

Jimi se posvećuje obiteljskom životu u Kranju kraj Ljubljane, Dragianni potpuno oprema vlastiti studio u ladanjskoj atmosferi okolice Zagreba, a Bruno u Zagrebu preuzima vodstvo makedonske etno skupine “Ezerki & 7/8”, te radi kao studijski muzičar i producent.

Kruna ovog perioda je svakako nastup na “Baščaršijskim noćima” u Sarajevu, gdje na otvorenom koncertu Z.P. svira pred 15.000 ljudi.

U kratkom periodu bez gitariste i violiniste, Sejo, Bleka i Trak započinju rad na skicama onog što će za tri godine prerasti u dupli album “Hodi da ti čiko nešto da”. U uvjetima tišine i mira Blekinog obiteljskog doma, uz intimu tri akustična instrumenta, jedan za drugim rađaju se temelji 20-tak Sejinih, kasnije raskošno produciranih pjesama.

Grupi se uskoro pridružuju Robert Boldižar-Robi na violini i klavijaturama te Toni Lović u ulozi gitarskog “heroja”. Robi je inače “stari znanac” grupe jer je u kraćem periodu tokom ’97 zamjenjivao Brunu Urlića na violini dok je ovaj “tesao” vještinu kod brata violiniste u Parizu.

Započinju ozbiljnije a i glasnije probe te “Čiko” malo pomalo dobiva svoj oblik. Grupi se na klavijaturama pridružuje i Paul Kempf – Pavo.

U ovoj postavi, Z.P. opet kreće na put, istovremeno radeći na svom studijskom izazovu.

2005. neposredno nakon uključenja producenta Denisa Mujadžića – Denykena u projekt “Čiko”, Sejo donosi i nove zadatke u obliku skladbi za Sarajevski film vrhunske svjetske produkcije – “Nafaka” u režiji Jasmina Durakovića. Bend tako dobija nesvakidašnju priliku da do kraja iskoristi svoj kreativni potencijal. Osim stvaranja muzike za film, “Pušenje” i glumi u filmu, a muzički surađuje sa Halidom Bešlićem i Lucijom Šerbedžijom, također glumcima-pjevačima.

Sva energija se polako iz “on the road” života kanalizira u Denykenov studio u Strmcu kraj Zagreba. Tokom 2006. završavaju se soundtrack za film, a nedugo zatim i dugo iščekivani dupli CD “Hodi da ti čiko nešto da”.

Ovog puta, “Zabranjenom Pušenju”, kao gosti na albumu ukazuju čast Arsen Dedić – pjesnik i glazbenik, te bosanskohercegovački književnik Nenad Veličković, čiji tekst krasi prvi singl i spot – pjesmu “Nema Više”.

Iako je koncertna aktivnost radišnih rokera kao i do tada bila zaista zavidna, period poslije izlaska “Čike” pored australske dvoranske turneje, te koncerata u Parizu i Londonu, donio je grupi i dva velika razočarenja. Prvo, desilo se otkazivanje velikog koncerta u Sarajevu, a ubrzo zatim i uzurpiranje projekta “29. novembar” u Beogradu, koji je trebao postati tradicionalnim terminom koncerta za beogradske fanove. Koncert u Sarajevu otkazan je zbog sada već mitske nezajažljivosti ljudi iz uprave Sarajevo Film Festivala i njihovog ideologa Mire Purivatre, koji su uspjeli “izlobirati” da se sponzorska sredstva namijenjena koncertu preusmjere u njihov, ionako već prepuni budžet. Sljedeći udarac bendu zadali su upravo bivši članovi, okupljeni oko “No smoking orchestra”, koji su u najboljoj tradiciji balkanske piraterije preuzeli zaštićeni patent manifestacije “Dan Republike” i uradili megalomansku inačicu iste, da bi se sve zavrčilo pravim kulturocidom, garniranim pjesmama koje slave “velikog čovjeka i humanistu” Radovana Karadžića, a sve na veliko razočarenje fanova, a bogami i ljudi “na kasi”.

U ovoj seriji velikih koncerata koji su trebali da obilježe 30 godina rada grupe, jedino je uspješno realiziran onaj na zagrebačkom jezeru Bundek u septembru 2008. Jedan od ponajboljih koncerata grupe, pred oko 5000 raspoloženih fanova bio je trenutak u kojem se od aktivnog sviranja u grupi oprostio i dugogodišnji član, basista Predrag Bobić – Bleka. On se publici obratio slijedećim riječima: “A za Dan bezbednosti, ako me se sete – sete…, ako ne – ništa, nije važno… ja sam svoju dužnost ispunio”. Na Blekino mjesto dolazi Dejan Orešković – Klo, dotadašnji basista Divljih Jagoda, a mjesec dana kasnije počeo je rad na snimanju novog CD-a Zabranjenog Pušenja – “Muzej Revolucije”.